Is vis een gezonde en duurzame keus?

Vis, schaal en scheldieren wordt nog altijd gezien als één van de betere opties onder al de dierlijke producten waar je uit kan kiezen. Het zit immer vol gezonde onverzadigde vetzuren en wordt actief aanbevolen vanwege de omega-3, jodium en selenium.

Maar dit is maar één kant van het verhaal. De gezondheidswaarde van zeevoer staat vandaag de dag namelijk onder druk. Daar komt ook nog bij dat het niet zo goed gaat met (het leven in) de oceanen (waar de visserij debet aan is). Terwijl de oceaan aan de basis staat van een gezond ecosysteem. Wegen de gezondheidsvoordelen van zeevoer eigenlijk nog wel op tegen de gezondheidsnadelen?

Vet en cholesterol

Vis, schaal- en schelpdieren zijn ontzettend rijk aan cholesterol, wat het risico verhoogt op hart- en vaatziekten. Om ene beeld te geven bij wat dan precies veel is: het meeste zeevoer bevat evenveel of zelfs meer cholesterol dan spek. Je kunt als algemene richtlijn gebruiken dat hoe vetter de vis is, hoe meer cholesterol deze bevat (1). Daarbij komt ook nog dat hoe rijker de vis is aan het gezondere onverzadigde vet, hoe hoger deze ook is in het ongezonde verzadigde vet. Er is een soort lineair verband. Verzadigd vet heeft als eigenschap het cholesterolgehalte te laten stijgen. Vis heeft dan ook hetzelfde effect op het cholesterolgehalte als rundvlees en kip (2).

Plastic

De oceanen zijn vandaag de dag ontzettend vervuild met plastic. Het vervelende is dat plastic niet echt afbreekt, maar uiteen valt in kleine microplastics en nanoplastics. Ze komen ook in het milieu terecht tijdens het wassen van synthetische kleding of door het gebruik van tandpasta en cosmetica (waar het ook in zit).

Uiteindelijk komen de meeste microplastics in de oceaan terecht. Ze zijn immers te klein om er uit te filteren. Eenmaal in zee slikken vissen ze in. Ook organismen die water filteren zoals oesters en mosselen nemen de microplastics op. Als wij uiteindelijk weer deze zeedieren eten, consumeren we ze zelf dus ook.

Wat microplastics doen met onze gezondheid is helaas nog erg weinig over bekend. Het is een relatief nieuw probleem waar weinig onderzoek naar is gedaan. Grote deeltjes zullen het spijsverteringskanaal weer verlaten via de ontlasting, maar het is aannemelijk om te denken dat de kleinste plasticdeeltjes onze darmwand passeren en zo bij onze weefsels terechtkomen. Het moge in ieder geval duidelijk zijn dat plastic in je lichaam niet wenselijk is.

Dioxinen en PCB’s

Een ander probleem van zeevoer zijn de aanwezige zware metalen (zoals kwik), dioxinen en dioxine-achtige stoffen (zoals PCB’s). Dit zijn chemische giftige stoffen die ontstaan bij een verbrandingsreactie van bijvoorbeeld uitlaatgassen, de industrie en afvalverbranding. Ze slaan neer op het land en de oceanen en breken zeer moeizaam af. Zo komen ze dan ook in de voedselketen terecht. Ongeveer 90 to 98% van de blootstelling van mensen aan dioxinen en PCB’s is het gevolg van inname via de voeding.

Alhoewel plantaardige voeding hele lage gehaltes van de chemische stoffen bevat (3), is dierlijke voeding veruit de belangrijkste bron (4, 5). Veedieren krijgen de stoffen binnen via de voeding en slaan ze op in het vetweefsel. Eieren, melk, kaas en vlees zijn dus allemaal bronnen van dioxinen. Maar vis spant de kroon. Omdat de schadelijke stoffen opslaan in vetweefsel, is een vettere vis over het algemeen dus meer verontreinigd dan aan magere vis. Grotere vissen zijn ook vervuilder, want een grotere vis eet weer kleinere vissen waardoor de schadelijke stoffen steeds meer opstapelen (6).

Net zoals bij dieren, stapelen de chemische stoffen zich bij mensen ook op in het vetweefsel. Daar kunnen ze wel decennia lang blijven zitten. Ze kunnen voortplantings- en ontwikkelingsstoornissen veroorzaken, het immuunsysteem beschadigen, de hormoonhuishouding verstoren en zelfs kanker triggeren. Met name zwangere vrouwen, baby’s die borstvoeding krijgen en kleine kinderen zijn zeer gevoelig. Een klein kind is immers nog in de groei en tegelijkertijd veel minder zwaar. Hierdoor is in verhouding de blootstelling aan de giftige stoffen veel hoger dan bij een volwassene (7).

Kweekvis

Kweekvis klinkt als een beter alternatief voor wilde vis. Maar schijn bedriegt. Kweekvis krijgt vaak nog wilde vis gevoerd, waardoor de schadelijke stoffen van hierboven net zo goed voorkomen. Maar naast de wilde vis, krijgen ze ook onnatuurlijke plantaardige voeding (soja, mais i.p.v. algen en wieren) waardoor de vis veel minder van de juist zo gezonde omega-3 vetzuren bevat (8).

Kweekvissen leven ook in enorme aantallen in kleine vijvers. Hierdoor zwemmen ze in water wat ernstig vervuild is met bijvoorbeeld uitwerpselen. Omdat veel vissen op een klein oppervlak makkelijk tot ziekten kan leiden, krijgen de vissen preventief antibiotica toegediend. Dit gebeurt overigens niet altijd, want de regelgeving omtrent het preventief gebruiken van antibiotica verschilt per land. Zo is voor kweekvis uit Schotland veel minder antibiotica gebruikt dan kweekvis uit bijvoorbeeld Vietnam. Het preventief toedienen van antibiotica is niet direct schadelijk voor de gezondheid, maar kan tot gevolg hebben dat diverse micro-organisme resistent worden voor de antibiotica. Het aantal antibiotica resistente bacteriën op vis, schaal en schelpdieren is dan ook acht keer meer geworden in de afgelopen drie decennia (9).

Visolie

Ook visolie uit voedingssupplementen zijn in principe verontreinigd. Maar vanwege regelgeving moet de olie gezuiverd worden voordat deze op de markt komt. Vaak is de olie zo vaak gezuiverd, dat je niets meer aan de visolie hebt. Daar komt ook nog bij dat omega-3 erg gevoelig is voor oxidatie. En geoxideerde omega 3 is zelfs schadelijk voor onze gezondheid (10, 11).

Is vis duurzaam?

Hoe scoort vis op de duurzaamheidsladder? Niet zo heel hoog helaas. Wereldwijd wordt vis heel ernstig overbevist. Daarnaast is er bij iedere visvangst ook bijvangst. De oceanen worden momenteel letterlijk leeggevist. Helaas is kweekvis geen oplossing tegen overbevissing en bijvangst. Om 1 kilo kweekvis te kweken heb je namelijk helaas veel meer kilo wilde vis nodig (als voer). De visserij vernietigt ook de zeebodem met de netten die worden gebruikt. En over die netten gesproken: veel van de netten belanden uiteindelijk in zee. De Ocean Cleanup berekende in 2018 dat 46% van al het plastic afval wat in de oceaan ligt, komt van visnetten. Visnetten worden namelijk veelal van synthetische materialen gemaakt.

Hoe essentieel is vis?

Alles wat in zeevoer zit, komt namelijk uiteindelijk uit planten. We kunnen dus prima direct naar de bron gaan en de voedingsstoffen daar uithalen. Want wist je dat vissen helemaal niet zelf omega-3 aanmaken, maar deze binnenkrijgen via algen? Er zijn dan ook algenolie capsules waarmee je precies in je dagelijkse behoefte aan omega-3 kan voorzien. Testa is bijvoorbeeld een merk met prima algenolie capsules met een goede dosis. Omdat de algen voor supplementen worden gekweekt in tanks zijn dit ook nog eens hele schone bronnen van omega-3 (in tegenstelling tot vis). Wil je liever geen supplementen? Eet dan dagelijks een ruime portie walnoten, hennepzaad, chiazaad of lijnzaad. Lijnzaad moet je wel altijd even vers breken of meemalen in de blender. Wanneer je lijnzaad namelijk gebroken koopt, kunnen de omega-3 vetzuren oxideren.